Các hình thức thanh toàn điện tử phổ biến nhất 2025: Từ ví điện tử đến Blockchain

Trong kỷ nguyên số hóa, khái niệm “tiền mặt là vua” đang dần bị thay thế bởi các giao dịch “không chạm”. Từ việc mua một mớ rau ngoài chợ bằng mã QR đến chuyển tiền quốc tế trong tích tắc, thanh toán điện tử đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống. 

Vậy bản chất của thanh toán điện tử là gì? Có các hình thức thanh toán điện tử nào đang thống trị thị trường và liệu tiền mã hóa (Crypto) có phải là tương lai của ngành tài chính?  Trong bài viết sau, Finhay sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn cảnh và chi tiết nhất.

Thanh toán điện tử là gì? (Electronic Payment là gì?)

Thanh toán điện tử (hay Electronic Payment) là hình thức thực hiện các giao dịch tài chính (nạp, rút, chuyển tiền, thanh toán hóa đơn) thông qua các thiết bị điện tử có kết nối internet như máy tính, điện thoại thông minh, máy POS… thay vì dùng tiền mặt truyền thống (tiền giấy, tiền xu).

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa hai khái niệm: thanh toán trực tuyến và thanh toán điện tử.  Thực tế, thanh toán trực tuyến (Online Payment) là một là một dạng thức của thanh toán điện tử. Nó chỉ đích danh các giao dịch diễn ra trên môi trường Internet (như mua hàng trên Shopee, thanh toán tiền điện qua app). 

Thanh toán điện tử rộng hơn, bao gồm cả việc bạn quẹt thẻ tại siêu thị (offline) nhưng dữ liệu được xử lý điện tử.

Các hình thức thanh toán điện tử (Online) phổ biến nhất tại Việt Nam

Dưới đây là tổng hợp các hình thức thanh toán online và điện tử đang được sử dụng rộng rãi, được sắp xếp từ truyền thống đến hiện đại.

1. Thanh toán qua thẻ (Card Payment) 

Đây là hình thức “lão làng” và phổ biến nhất toàn cầu.

• Thẻ quốc tế (Visa/Mastercard/JCB): Cho phép thanh toán trên toàn thế giới. Bao gồm thẻ tín dụng (Credit – chi tiêu trước trả tiền sau) và thẻ ghi nợ (Debit – có bao nhiêu dùng bấy nhiêu). Thẻ quốc tế chiếm ưu thế trong các giao dịch giá trị lớn, du lịch, mua sắm online tại nước ngoài và đặc biệt là được ưa chuộng bởi tầng lớp trung lưu thành thị nhờ hạn mức tín dụng cao.
• Thẻ nội địa (Napas): Chỉ sử dụng trong phạm vi Việt Nam, thường được tích hợp công nghệ thẻ chip để tăng bảo mật. Hầu như ai sở hữu tài khoản ngân hàng cũng đều có ít nhất 1 thẻ nội địa. Hình thức này đang trỗi dậy mạnh mẽ nhờ chi phí thấp hơn cho đơn vị chấp nhận thẻ. Đặc biệt sự chuyển đổi từ thẻ từ sang thẻ Chip (VCCS) đã giảm thiểu rủi ro bị đánh cắp thông tin.

Ưu điểm của hình thức thanh toán thẻ là được chấp nhận rộng rãi, tính bảo mật cao với công nghệ 3D-Secure.

Bên cạnh đó, công nghệ chạm thẻ (thanh toán không tiếp xúc) đang là xu hướng hiện nay. Thay vì cà thẻ hoặc cắm thẻ vào khe thanh toán của máy như trước, bạn chỉ cần chạm (hoặc nhiều điện thoại có tích hợp Apple Pay/Samsung Pay/Google Pay) vào máy POS. Điều này tăng tốc độ thanh toán lên gấp nhiều lần.

2. Chuyển khoản ngân hàng & Quét mã QR (Mobile Banking)

 Sự ra đời của VietQR và hệ thống chuyển tiền nhanh 24/7 (NAPAS 247) đã tạo ra một cuộc cách mạng tại Việt Nam.

• Cách thức: Người dùng sử dụng ứng dụng ngân hàng (Mobile Banking) để quét mã QR của người bán hoặc nhập số tài khoản/số thẻ.
• Ưu điểm: Hoàn toàn miễn phí (với hầu hết ngân hàng hiện nay), tiền nổi ngay lập tức, không cần mang theo thẻ vật lý. Đây đang là hình thức thanh toán điện tử chiếm ưu thế tuyệt đối tại các cửa hàng nhỏ lẻ.

3. Ví điện tử (E-Wallet) 

Ví điện tử đóng vai trò là “cánh tay nối dài” của tài khoản ngân hàng, phục vụ các giao dịch nhỏ, ví dụ như mua ly cà phê, vé xe buýt, cửa hàng tiện lợi.

• Các cái tên tiêu biểu: MoMo, ZaloPay, ShopeePay, Viettel Money.
• Đặc điểm: Thường xuyên tung ra các mã giảm giá (voucher), hoàn tiền, tích hợp thanh toán hóa đơn điện nước, vé xem phim, vé máy bay… tạo nên một hệ sinh thái tiêu dùng tiện lợi cho người sử dụng:

Ví dụ:

• Tài chính: Bạn có thể mua bảo hiểm, gửi tiết kiệm (Túi Thần Tài), vay tiêu dùng (Ví Trả Sau).
• Giải trí: Dễ dàng mua vé xem phim, vé máy bay, nạp game với nhiều khuyến mãi và ưu đãi
• Khuyến mãi (Gamification): Tham gia các trò chơi săn thưởng, hoàn tiền, voucher của nhiều brand lớn…

4. Cổng thanh toán điện tử (Payment Gateway) 

Đây là hệ thống trung gian kết nối giữa người mua, người bán và ngân hàng, thường thấy trên các website thương mại điện tử (vd: Shopee, Tiki, Thegioididong…).

Một website bán hàng không thể kết nối dây riêng lẻ đến 40 ngân hàng tại Việt Nam. Cổng thanh toán (như VNPay, Payoo) đứng ra làm trung gian, gom tất cả kết nối đó lại thành một cổng duy nhất (API).

Cổng thanh toán sử dụng công nghệ mã hóa để khách hàng có thể lưu thông tin thẻ cho lần mua sau mà người bán không hề biết số thẻ thật, đảm bảo an toàn dữ liệu.

• Ví dụ: VNPay, Payoo, Ngân Lượng.
• Vai trò: Đảm bảo giao dịch diễn ra an toàn, bảo mật thông tin thẻ của khách hàng và giúp người bán quản lý dòng tiền hiệu quả.

Hiện nay, các cổng thanh toán hiện đại đang tích hợp mạnh mẽ tính năng Buy Now Pay Later (qua Fundiin, Kredivo…) ngay tại bước thanh toán, giúp tăng tỷ lệ chuyển đổi đơn hàng cho người bán.

Tiền mã hóa (Crypto) & Blockchain: Hình thức thanh toán của tương lai?

Khi nhắc đến các hình thức thanh toán điện tử hiện đại, không thể bỏ qua blockchain và tiền mã hóa (Cryptocurrency). Dù tại Việt Nam, Crypto chưa được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp (không thể dùng Bitcoin mua cà phê trực tiếp), nhưng trên thế giới và trong các giao dịch xuyên biên giới, đây là một thế lực đang lên.

==> Đọc thêm vài viết: Crypto là gì? Tổng hợp kiến thức từ A-Z về tiền kỹ thuật số.

Thanh toán bằng Crypto hoạt động như thế nào? 

Trong hệ thống truyền thống (SWIFT, Visa/Mastercard), để chuyển tiền từ A sang B, cần có một bên thứ ba (Ngân hàng) xác nhận số dư và thực hiện ghi nợ/có. Tuy nhiên, thanh toán Crypto loại bỏ người trung gian này. Ví A gửi tiền thẳng sang Ví B. Hệ thống máy tính toàn cầu (Nodes) sẽ xác thực giao dịch này dựa trên thuật toán.

• Stablecoin (USDT, USDC): Được sử dụng phổ biến nhất trong thanh toán vì giá trị ổn định (neo theo USD), tránh được sự biến động giá của Bitcoin hay Ethereum.
• Ví dụ: Các cổng thanh toán như Binance Pay hay BitPay cho phép người dùng chi tiêu Crypto để mua sắm hàng hóa dịch vụ tại các quốc gia chấp nhận.

Ưu điểm vượt trội của thanh toán Blockchain

• Tốc độ & phạm vi: Chuyển tiền quốc tế chỉ mất vài phút (so với vài ngày của SWIFT ngân hàng) và hoạt động 24/7 suốt 365 ngày. 
• Chi phí thấp: Phí giao dịch trên một số mạng lưới (như Solana, Polygon, TRON) rẻ hơn rất nhiều so với phí chuyển tiền quốc tế truyền thống.
• Tính minh bạch: Mọi giao dịch đều được ghi lại trên sổ cái công khai (Blockchain), không thể bị sửa đổi hay làm giả.

Lưu ý: Tại Việt Nam, Crypto vẫn được xem một kênh đầu tư tài sản số (giống như việc đầu tư chứng khoán, vàng…) chứ chưa được pháp luật công nhận là một công cụ thanh toán hàng ngày. Bạn không thể dùng Bitcoin để trả tiền bát phở, dùng USDT để thanh toán tiền mua nhà/xe. Hành vi này vi phạm quy định về ngoại hối và các công cụ thanh toán không dùng tiền mặt, có thể bị phạt hành chính nặng hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Lợi ích và rủi ro khi sử dụng thanh toán điện tử

Lợi ích

• Tiện lợi & nhanh chóng: Chỉ cần một chiếc smartphone là có thể đi khắp thế giới, bạn có thể mua một món hàng ở Mỹ hoặc trả tiền khách sạn ở Nhật Bản ngay tại Việt Nam mà không cần đổi ngoại tệ tiền mặt. Các giao dịch diễn ra trong tích tắc. Điều này đặc biệt quan trọng trong các tình huống khẩn cấp (chuyển tiền cho người thân, thanh toán viện phí) mà tiền mặt hoặc chuyển khoản truyền thống (trước đây) không đáp ứng kịp.

• Dễ dàng quản lý tài chính: Mọi lịch sử giao dịch đều được lưu lại trên ứng dụng, “dấu chân số” này giúp bạn kiểm soát chi tiêu. Ngoài ra, nhiều ứng dụng ngân hàng/ví điện tử hiện nay tự động vẽ biểu đồ chi tiêu cho bạn. Đây là nền tảng để thực hiện việc “cắt giảm lỗ hổng tài chính” mà không cần ghi chép thủ công.

• An toàn hơn tiền mặt: Tránh rủi ro mất mát, rách nát hay tiền giả. Ví dụ: việc mang 100 triệu tiền mặt ra đường là rủi ro lớn (cướp giật, đánh rơi, hỏa hoạn). Đồng thời, tiền vật lý (giấy, xu) là là vật trung gian có thể lây truyền vi khuẩn do tiếp xúc với nhiều môi trường. Do đó, thanh toán không tiếp xúcđang ngày càng được ưa chuộng bởi nó giải quyết triệt để mối nguy này.

Rủi ro và cách phòng tránh

Rủi ro bảo mật: Hacker, mã độc, hoặc lừa đảo để đánh cắp thông tin tài khoản. Hacker có thể tạo ra các website/email giả mạo ngân hàng hoặc ví điện tử (giống 99% giao diện thật). Một cách khác là sử dụng các phần mềm gián điệp cài trên điện thoại/máy tính để ghi lại thao tác bàn phím hoặc đọc trộm tin nhắn SMS (chứa OTP) của bạn.

Lời khuyên:

• Tuyệt đối không chia sẻ mã OTP cho bất kỳ ai.
• Sử dụng xác thực sinh trắc học (Vân tay, FaceID).
• Với ví Blockchain, hãy bảo mật kỹ Private Key (Khóa riêng tư) và Seed Phrase (Cụm từ khôi phục). Đặc biệt, không bao giờ lưu giữ các thông tin này trên môi trường online (Google Drive, Zalo, Messenger). Cách an toàn nhất vẫn là ghi ra giấy, cất vào tủ khóa hoặc luôn chủ động ghi nhớ. 

Kết luận

Hiểu rõ bản chất của thanh toán điện tử và nắm vững các hình thức thanh toán điện tử giúp bạn chủ động hơn trong quản lý tài chính cá nhân và tận hưởng sự tiện lợi của công nghệ. Từ thẻ ngân hàng, quét mã QR cho đến xu hướng thanh toán Blockchain, sự chuyển dịch sang xã hội không tiền mặt là tất yếu.

Là một người tiêu dùng thông thái, bạn hãy linh hoạt kết hợp các phương thức thanh toán này, đồng thời luôn cập nhật kiến thức về bảo mật để bảo vệ túi tiền của mình trong không gian số.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Bài viết cung cấp thông tin kiến thức tổng quát. Đối với các nội dung liên quan đến tiền mã hóa (Crypto), người đọc cần tuân thủ quy định pháp luật tại quốc gia sở tại.