Phá giá tiền tệ là gì? Nên đầu tư gì khi Nhà nước phá giá tiền tệ?

Trong cuộc đua thương mại toàn cầu, đôi khi “yếu đi” lại là một chiến lược để trở nên “mạnh hơn”. Chúng ta thường nghe tin tức về việc Trung Quốc, Nhật Bản hay nhiều quốc gia khác để đồng tiền của họ trượt giá nhằm hỗ trợ kinh tế. Đó chính là nghịch lý của phá giá tiền tệ. 

Vậy thực chất phá giá tiền tệ là gì? Tại sao một chính phủ lại chủ động làm giảm sức mua của đồng tiền trong túi người dân? Liệu đây là một liều thuốc kích thích tăng trưởng hay là mầm mống của chiến tranh tiền tệ và lạm phát? Bài viết này sẽ giải mã tường tận chiến lược kinh tế đầy rủi ro này.

1. Phá giá tiền tệ là gì?

Phá giá tiền tệ (Devaluation) là hành động có chủ đích của Ngân hàng Trung ương (NHTW) hoặc Chính phủ một quốc gia nhằm làm giảm giá trị của đồng nội tệ so với một đồng ngoại tệ chuẩn (thường là USD) hoặc một rổ tiền tệ quốc tế.

Khi áp lực kinh tế (như thâm hụt thương mại) quá lớn, NHTW không thể duy trì mức giá cũ. Họ buộc phải “cài đặt lại” mức tỷ giá hối đoái neo mới cao hơn (ví dụ: 1 USD = 25.000 VND). Hành động công bố mức neo mới chính là phá giá.

Ví dụ: Ngân hàng Trung ương công bố điều chỉnh tỷ giá từ 24.000 VND/USD lên 25.000 VND/USD. Nghĩa là bạn cần nhiều VND hơn để mua 1 USD -> VND đã bị phá giá.

2. Phân biệt “Phá giá tiền tệ” và “Mất giá tiền tệ” 

Sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm này là rất phổ biến, nhưng trong phân tích vĩ mô, chúng hoàn toàn khác nhau về nguyên nhân và cơ chế.

• Phá giá tiền tệ: Là hành động chủ động can thiệp vào tỷ giá hối đoái cố định hoặc bán cố định bởi cơ quan quản lý. Do quyết định hành chính, mệnh lệnh của Chính phủ/NHTW, áp dụng cho tỷ giá cố định hoặc neo giữ. Quá trình phá giá thường diễn ra đột ngột, mạnh mẽ (một cú sốc chính sách). Ví dụ: NHNN Việt Nam nâng tỷ giá trung tâm thêm 1% trong một đêm.
• Mất giá tiền tệ: Là sự sụt giảm giá trị đồng tiền do cung cầu thị trường quyết định (trong cơ chế tỷ giá thả nổi), không phải do mệnh lệnh hành chính, Áp dụng cho tỷ giá thả nổi hoàn toàn. Diễn biến của quá trình này thường là từ từ, liên tục theo biến động thị trường hàng ngày.  Ví dụ: Tỷ giá EURUSD giảm do kinh tế Châu Âu suy yếu.

3. Tại sao các quốc gia lại chủ động phá giá tiền tệ?

Thoạt nghe, việc một quốc gia chủ động làm giảm giá trị đồng tiền của mình (Phá giá tiền tệ) có vẻ là một nghịch lý, bởi không ai muốn tài sản quốc gia bị “bốc hơi”. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của kinh tế học vĩ mô, đây là một nước đi chiến lược đầy toan tính của Ngân hàng Trung ương nhằm đạt được 3 mục tiêu kinh tế trọng yếu sau:

Thúc đẩy xuất khẩu

Trong thương mại quốc tế, giá cả là yếu tố cạnh tranh hàng đầu. Khi đồng nội tệ rẻ đi, hàng hóa của quốc gia đó sẽ trở nên rẻ hơn một cách tương đối trong mắt người mua quốc tế.

Ví dụ: Một chiếc áo sơ mi Việt Nam giá 240.000 VND. Khi tỷ giá là 24.000 VND/USD, giá chiếc áo là 10 USD. Nếu phá giá lên 30.000 VND/USD, giá chiếc áo chỉ còn 8 USD.

Kết quả là hàng hóa cạnh tranh hơn về giá trên thị trường quốc tế so với các đối thủ (như Trung Quốc, Ấn Độ…). Điều này kích thích đơn hàng xuất khẩu tăng vọt, giúp các doanh nghiệp sản xuất mở rộng quy mô, từ đó tạo ra hiệu ứng lan tỏa: giải quyết việc làm và gia tăng thu nhập cho người lao động.

Tuy nhiên, nhà đầu tư cần lưu ý: Phá giá không mang lại kết quả ngay lập tức. Trong ngắn hạn, cán cân thương mại có thể xấu đi (do giá trị nhập khẩu tăng lên ngay lập tức trong khi khối lượng xuất khẩu chưa kịp tăng). Phải mất một thời gian (thường là 6-12 tháng) để các hợp đồng xuất khẩu mới được ký kết và khối lượng hàng xuất đi tăng lên đủ để bù đắp sự mất giá.

Cải thiện cán cân thương mại

Song song với việc thúc đẩy xuất khẩu, phá giá tiền tệ làm cho hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn đối với người dân trong nước.

Hệ quả là người dân hạn chế mua đồ ngoại và chuyển sang tiêu dùng hàng nội địa. Doanh nghiệp sản xuất trong nước sẽ buộc phải tìm kiếm nguồn nguyên liệu nội địa thay thế cho nguyên liệu nhập khẩu đắt đỏ, từ đó thúc đẩy chuỗi cung ứng trong nước phát triển. Từ đó giúp giảm nhập siêu.

Giảm gánh nặng nợ công (trong nước) 

Nếu chính phủ vay nợ bằng đồng nội tệ, việc phá giá (kèm theo lạm phát) giúp giá trị thực của khoản nợ giảm đi, giúp chính phủ “dễ thở” hơn khi trả nợ 

Ví dụ, nếu Chính phủ vay nợ 1.000 tỷ đồng thông qua trái phiếu chính phủ. Sau 10 năm, nếu lạm phát và phá giá xảy ra, giá trị thực của 1.000 tỷ đồng đó khi đáo hạn sẽ thấp hơn rất nhiều so với thời điểm vay. Tuy nhiên cách này ít hiệu quả với nợ nước ngoài bằng USD).

3. Phá giá tiền tệ: Con dao hai lưỡi sắc bén

Mặc dù về lý thuyết, phá giá tiền tệ có thể tạo đà cho xuất khẩu trong ngắn hạn, nhưng xét về dài hạn, chính sách này đi kèm với những “tác dụng phụ” vô cùng nguy hiểm. Nó được ví như một con dao hai lưỡi, có thể cắt đứt đà tăng trưởng bền vững và tác động tiêu cực trực tiếp đến túi tiền của người dân cũng như danh mục của nhà đầu tư.

Nhập khẩu lạm phát

Đối với một quốc gia có độ mở nền kinh tế lớn và phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu như Việt Nam, việc đồng nội tệ mất giá sẽ ngay lập tức kích hoạt “lạm phát chi phí đẩy”.

• Khi giá trị đồng nội tệ giảm, chúng ta phải bỏ ra nhiều tiền hơn để mua cùng một lượng hàng hóa từ nước ngoài. Giá xăng dầu, máy móc thiết bị, linh kiện điện tử, và nguyên vật liệu đầu vào cho sản xuất sẽ tăng vọt.

• Giá xăng dầu tăng sẽ đẩy chi phí vận tải (Logistics) lên cao. Chi phí vận tải tăng sẽ làm đội giá thành của mọi mặt hàng thiết yếu từ mớ rau, con cá ngoài chợ đến các sản phẩm công nghiệp.

Ví dụ thực tế: Giả sử VND mất giá 5% so với USD. Khi đó, doanh nghiệp xăng dầu phải chi thêm 5% tiền VND để nhập khẩu cùng một lượng xăng. Khoản chi phí tăng thêm này buộc phải chuyển vào giá bán lẻ. Kết quả là chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng, sức mua của người dân giảm sút, và biên lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất bị bào mòn do chi phí đầu vào quá cao.

Gánh nặng nợ nước ngoài

Nếu doanh nghiệp hoặc Chính phủ vay nợ bằng USD, việc đồng nội tệ mất giá sẽ khiến khoản nợ “phình to” hơn khi quy đổi ra nội tệ để trả. Điều này giống như cơn ác mộng của các tập đoàn lớn vay nợ quốc tế.

Ví dụ, doanh nghiệp Bất động sản vay 100 triệu USD trái phiếu quốc tế. Nếu tỷ giá tăng từ 24.000 lên 25.000 (phá giá khoảng 4%), khoản nợ của họ khi quy đổi ra VND tự nhiên tăng thêm 100 tỷ đồng mà không hề có thêm một đồng doanh thu nào. Điều này có thể dẫn đến vỡ nợ diện rộng nếu doanh nghiệp không phòng ngừa rủi ro tỷ giá (Hedging).

Mất niềm tin của nhà đầu tư

Sự ổn định của tỷ giá là một trong những yếu tố then chốt để thu hút nhà đầu tư nước ngoài (FDI và FII). Khi đồng nội tệ có xu hướng giảm giá mạnh, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ lo ngại rằng lợi nhuận đầu tư của họ (bằng nội tệ) khi quy đổi ngược lại ra USD sẽ bị “teo tóp”.

Để bảo toàn tài sản, khối ngoại sẽ có xu hướng bán tháo cổ phiếu, rút vốn khỏi thị trường chứng khoán và chuyển tiền ra khỏi quốc gia đó để tìm đến những nơi có đồng tiền ổn định hơn. Điều này không chỉ làm sụt giảm thị trường chứng khoán mà còn gây áp lực cực lớn lên dự trữ ngoại hối quốc gia.

Chiến tranh tiền tệ

Khi một nước phá giá để giành lợi thế xuất khẩu, các đối tác thương mại sẽ bị thiệt hại. Để trả đũa, các nước khác cũng đua nhau phá giá đồng tiền của họ. Vòng xoáy này gọi là “chiến tranh tiền tệ”, gây bất ổn cho hệ thống tài chính toàn cầu. Không ai có lợi thế xuất khẩu lâu dài, nhưng tất cả các nước đều phải chịu lạm phát cao và sự bất ổn của hệ thống tài chính.

4. Nhà đầu tư nên làm gì khi đồng tiền bị phá giá?

Trong bối cảnh tỷ giá hối đoái biến động, nhà đầu tư cần trả lời câu hỏi: Đầu tư gì khi tiền mất giá?. Chiến lược tối ưu là: Tấn công vào nhóm hưởng lợi USD – Phòng thủ trước nhóm vay nợ cao.

Nhóm ngành hưởng lợi (Nên đầu tư)

Khi đồng nội tệ mất giá, lợi thế cạnh tranh sẽ nghiêng về các doanh nghiệp có nguồn thu bằng ngoại tệ (USD/EUR) nhưng chi phí sản xuất chủ yếu bằng nội tệ (VND).

Thủy sản, dệt may, gỗ

Khi xuất khẩu, doanh thu được ghi nhận bằng USD. Khi quy đổi về VND báo cáo tài chính, doanh thu và lợi nhuận gộp sẽ tăng tự động tương ứng với mức tăng tỷ giá. Hãy chọn doanh nghiệp tự chủ đầu vào (như VHC, ANV tự nuôi cá; các doanh nghiệp gỗ có rừng trồng). Nhóm này có chi phí nuôi trồng/khai thác bằng VND thấp, trong khi giá bán USD cao, giúp nới rộng biên lợi nhuận gộp tối đa.

Ngược lại, tránh các doanh nghiệp dệt may hoặc gỗ chỉ thuần gia công (FOB). Ví dụ: Nhập vải từ Trung Quốc (thanh toán bằng USD) để may áo bán sang Mỹ (thu USD). Lợi ích tỷ giá ở đầu ra sẽ bị triệt tiêu gần hết bởi chi phí nhập khẩu đầu vào tăng lên.

Khu công nghiệp

Giá thuê đất và phí quản lý tại các KCN thường được niêm yết bằng USD hoặc quy định bằng VND nhưng neo theo tỷ giá bán ra của Vietcombank tại thời điểm thanh toán.

Khi tỷ giá tăng, doanh thu quy đổi của các ông lớn KCN (như KBC, IDC, SZC) tự động tăng theo. Hơn nữa, dòng vốn FDI (thường là USD) giải ngân vào Việt Nam sẽ có giá trị lớn hơn, kích thích nhu cầu thuê đất.

Công nghệ/Phần mềm

Đây là ngành có chi phí đầu vào chủ yếu là nhân sự (lương kỹ sư trả bằng VND, cố định hoặc tăng chậm). Trong khi đó, hợp đồng gia công (Outsourcing) ký với đối tác Mỹ, Nhật, Châu Âu đều bằng ngoại tệ mạnh.

Phá giá tiền tệ giúp giá dịch vụ công nghệ của Việt Nam rẻ hơn tương đối so với Ấn Độ hay Trung Quốc, tăng khả năng cạnh tranh quốc tế, đồng thời biên lợi nhuận ròng được cải thiện trực tiếp từ chênh lệch tỷ giá.

Nhóm ngành gặp khó khăn (Cần thận trọng)

Nhà đầu tư cần đặc biệt thận trọng, thậm chí giảm tỷ trọng với các doanh nghiệp có cấu trúc chi phí phụ thuộc nhập khẩu hoặc đòn bẩy tài chính bằng ngoại tệ cao.

Vận tải biển/Hàng không

Ngành này chịu “hai gọng kìm”. Thứ nhất, chi phí nhiên liệu (Jet A1, dầu DO) và chi phí thuê mua máy bay/tàu biển đều định giá bằng USD. Tỷ giá tăng 1% đồng nghĩa chi phí vận hành tăng tương ứng. Thứ hai, các doanh nghiệp này thường vay nợ USD rất lớn để đầu tư đội tàu/máy bay.

Hệ quả là dù doanh thu bán vé (thu bằng VND) có tốt, nhưng khoản “Lỗ chênh lệch tỷ giá do đánh giá lại nợ vay” cuối kỳ có thể thổi bay toàn bộ lợi nhuận làm ra.

Nhựa, Thép (nếu không tự chủ nguyên liệu)

Hạt nhựa nguyên sinh chủ yếu phải nhập khẩu và thanh toán bằng USD. Khi giá vốn hàng bán (COGS) tăng do tỷ giá, nếu doanh nghiệp không đủ sức mạnh thương hiệu để chuyển phần tăng giá này sang người tiêu dùng, biên lợi nhuận sẽ bị bào mòn.

Với ngành thép, các doanh nghiệp không tự chủ được quặng sắt hoặc than cốc (phải nhập khẩu) sẽ chịu áp lực lớn. (Ngược lại, HPG có lợi thế hơn nhờ quy mô và khả năng xuất khẩu thép để cân bằng ngoại tệ)

Doanh nghiệp vay nợ USD lớn

Các tập đoàn như EVN (Điện lực) hay một số tổng công ty xây dựng thường vay ODA hoặc trái phiếu quốc tế để đầu tư hạ tầng. Hệ quả là dù doanh nghiệp hoạt động bình thường, nhưng “Lỗ chênh lệch tỷ giá” (trên sổ sách) sẽ làm xấu báo cáo tài chính, ăn mòn vốn chủ sở hữu và giảm khả năng trả cổ tức.

Kênh trú ẩn an toàn

• Vàng: Khi tiền giấy mất giá, vàng luôn là “vịnh tránh bão” an toàn nhất. Trong lịch sử, mỗi đợt phá giá mạnh của VND đều đi kèm với các đợt tăng giá vàng trong nước. Đây là kênh phòng thủ thụ động tốt nhất. [Đọc thêm bài viết: Tại sao giá vàng tăng thì giá USD giảm]
• Ngoại tệ mạnh (USD): Nắm giữ USD giúp bảo toàn sức mua. Nắm giữ USD không sinh lời (về mặt lãi suất), nhưng nó bảo vệ bạn khỏi sự sụt giảm giá trị tài sản. Chiến lược này phù hợp cho doanh nghiệp cần thanh toán quốc tế hoặc cá nhân có nhu cầu du học/định cư. Với nhà đầu tư thuần túy, nắm giữ các tài sản định giá bằng USD (như cổ phiếu xuất khẩu) thường tối ưu hơn nắm giữ USD tiền mặt.

Xem thêm phân tích về Giá vàng hôm nay và xu hướng tỷ giá để ra quyết định kịp thời.

5. Kết luận

Phá giá tiền tệ là một công cụ điều tiết vĩ mô mạnh mẽ nhưng đầy rủi ro. Đối với Việt Nam, chính sách điều hành tỷ giá luôn hướng tới sự ổn định và linh hoạt (neo trườn bò) để cân bằng giữa hỗ trợ xuất khẩu và kiểm soát lạm phát, thay vì phá giá ồ ạt.

Là một nhà đầu tư thông thái, hiểu rõ phá giá tiền tệ là gì giúp bạn không hoảng loạn trước những biến động tỷ giá. Thay vào đó, bạn có thể nhìn thấy cơ hội trong các cổ phiếu xuất khẩu hoặc kịp thời cơ cấu tài sản sang các kênh trú ẩn an toàn.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, giáo dục và phân tích dựa trên kiến thức kinh tế chung. Đây không phải là lời khuyên đầu tư tài chính. Nhà đầu tư nên tự nghiên cứu kỹ lưỡng và chịu trách nhiệm với quyết định của mình.